काठमाडौं । ʻफुर्केटारी सामुदायिक वनको लक्ष्य यहाँका सबै उपभोक्तालाई आर्थिक रुपमा सम्वृद् बनाउने हो । त्यसैले हामीहरु छिट्टै अर्को नयाँ योजनाको तयारी गर्दैछौंʼ कास्कीको पोखरा महानगरपालिका–२५ हेम्जास्थित फुर्केटारी सामुदायिक वनका अध्यक्ष उमानाथ त्रिपाठीले मंसिर ६ गते मध्यान्ह हाम्रोवनडटकम सँग कुरा गरिरहँदा समूहले नयाँ उद्यमका लागि नयाँ सोंचसहित साधारणसभाको छलफल थालेको जानकारी दिनुभयो ।
मिनरल वाटर उद्योगको सफलताले चौतर्फी वाहवाही पाएको फुर्केटारी सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अरु पदाधिकारी र सदस्यसहितका उपभोक्ताहरु पनि आर्थिक उपलव्धि हात पार्ने नयाँ काम के गर्ने भन्ने योजनाको तयारीमा छन् यतिखेर ।
स्थानीय समुदायको सक्रियता, केही गर्ने अठोट र श्रोतको सदुपयोग गर्ने उपाय भयो भने सामुदायिक वनले आयआर्जन र उपभोक्ताहरुको सम्वृद्धिमा के कस्तो परिवर्तन गर्छ भन्ने उदाहरण बनेको फुर्केटारी सामुदायिक वन स्थानीयका लागि वरदान नै सावित भएको छ ।
२८ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको फुर्केटारी सामुदायिक वन २०४८ सालमा समुदायलाई हस्तान्तरण गरिएको हो । वनमा ५९ घरधुरीका उपभोक्ता आवद्ध छन् । समुदायले वन संरक्षण र सम्वद्र्धनको जिम्मा लिएपछि उपभोक्ता समूहले निरन्तर रुपमा व्यवस्थापन र आयआर्जनका काम गरिरहेका छन् । त्यसैको परिणाम हो, मिनिरल वाटर उद्योग ।
सामुदायिक वनले आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा महभिरखोलाको पानी उपयोग गर्दै मिनरल वाटर उद्योग स्थापना गरेको हो । समूहमा आवद्ध १५ दलित, ५ जनजाति सहित सबै घरधुरी उपभोक्ता यसका शेयर सदस्य छन् । २ करोडको लगानीमा स्थापना गरिएको पानी प्रशोधन उद्योगमा आर्थिक क्षमता अनुसार २५ हजारदेखि ५ लाख रुपैंयासम्म उपभोक्ताले लगानी गरेका छन् ।
‘आआफ्नो क्षमता अनुसार हेरक उपभोक्ताको शेयर राखेर उनीहरुको आर्थिक सम्वृद्धिमा सघाउने लक्ष्यले उद्योग स्थापना गरिएको हो । धेरैजसोको लगानी उठिसकेको छ । राम्रो प्रतिफल प्राप्त भएको छ’–समूहका अध्यक्ष त्रिपाठीले भन्नुभयो । सामुदायिक वनको आफ्नै ब्राण्डको मिनरल वाटर उत्पादन हुन्छ । करिब ४ किलोमिटर टाढा वनको बीचभागमा रहेको महभीरखोलाको मुहानको पानीबाट उद्योग सञ्चालन गरिएको हो । प्रतिघण्टा ३ हजार लिटर उत्पादन क्षमता रहेको उद्योगमा २२ जनाले रोजगारी पाएका छन् । ती मध्ये आधा जनशक्ति सामुदायिक वनकै उपभोक्ता हुन् । उद्योगका आफ्नै २ वटा गाडीले दैनिक ३ सय जार पानी पोखरा बजारमा पु¥याउँछन् । त्यसबाहेक अरु गाडीहरु पनि पानी लिनकै लागि दैनिक रुपमा हेम्जा पुग्छन् । २० लिटर जार र एक लिटरको बोतलमा प्याकिङ गरेर पानी बजार पठाउँछ समूहले ।
मुहान शुद्ध, सफा र पानी स्वादिलो भएकोले यहाँको पानीको माग धेरै छ । गण्डकी प्रदेशका धेरैजसो मन्त्रालयमा यहीँकै पानी प्रयोग हुने गरेको छ । वैज्ञानिक रुपमा पनि पहराबाट रसाएर आएको र उत्तरतर्फ फर्केको मुलको पानी सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ । ती दुबै गुण भएकोले प्रयोगशालाबाट गुणस्तर जाँच गरी यहाँको पानी एकदमै राम्रो पाईएको छ ।
अध्यक्ष त्रिपाठीका अनुसार यहाँको मिनरल वाटर युरोप पठाउने छलफल पनि भैरहेको छ । तर त्यसको टुङ्गो भने लागिसकेको छैन । समूहकी सचिव रमा त्रिपाठीका अनुसार ‘उच्च गुणस्तरको भएकोले पानी विदेश पठाउने गरी वन मन्त्रालयसँग पनि कुराकानी भएको हो ।’
पानी उद्योगबाट मनग्गे आम्दानी गर्ने लक्ष्यसहित समूहले बजारीकरणको काम पनि गरिरहेको छ । मुलको पानी शुद्ध भएको र पोखरा ठूलो बजार भएकोले उत्पादन गरेर पु¥याउन सके बिक्रीका लागि कुनै समस्या छैन् । दुईवटा गाडीलाई दिनभर मिनरल वाटर बिक्री गर्न भ्याईनभ्याई हुन्छ ।
यहाँ उत्पादित पानी बाग्लुङ र पर्वत तथा बेनीसहित आसपासका क्षेत्र र मुस्ताङसम्म पुर्याइएको छ। व्यापारीहरू मुस्ताङ जाने गाडी हेम्जामा रोकेर यहींको पानी किनेर लैजाने गरेका छन् ।
समूहले गर्मी महिनामा पानीको माग धान्न सक्दैन। उद्योगबाट प्रतिमहिना २० हजार बोतल मिनरल वाटर उत्पादन हुन्छ। क्षमता चाहीँ प्रति घण्टा तीन हजार लिटर उत्पादनको छ । उद्योगले लगानीकर्तालाई मुनाफा वितरण गरिरहेको छ।
सामुदायिक वनका पाँचवटा व्लक मध्ये पानीको मुहान भएको ब्लकको वन संरक्षण र मुहानको रेखदेख तथा तारबारमा विशेष ध्यान दिने गरिएको छ । त्यहाँको कुनै पनि काठ दाउरा काटिँदैन् । बरु पानी उद्योग स्थापना गर्नुअघि त्यहाँ एक महिनासम्म उपभोक्ताले श्रमदान गरेर बाटो लगेका थिए र त्यो पानी सिंचाईका लागि तथा घर–घरमा खान ल्याइएको थियो । एक घर एक धारा जडान गर्नाले हरेक घरधुरी उपभोक्तालाई अहिलेपनि खानेपानीको कुनै समस्या छैन् ।
त्यसबाहेक सामुदायिक वनको सहयोगमा आयआर्जन बढाउने गरि विपन्न ३१ घरधुरी उपभोक्तालाई निःशुल्क प्लाष्टिक टनेल वितरण गरिएको थियो । उनीहरुले मौसमी तथा बेमौसमी तरकारी खेती गरेर राम्रो आम्दानी गरका छन् । सचिव त्रिपाठीका अनुसार टनेल तथा प्लाष्टिक घरमा तरकारी खेती गरेर डेढमहिनामा एक घरले पचास हजार रुपैंयासम्म कमाए । त्यही कमाईबाट पछि पानी उद्योगमा शेयर लगानी गरेका हुन् । यो गरिबी न्यूनीकरणको नमुनायोग्य उदाहरण हो ।
त्यसबाहेक समुहले डेढलाख रुपैंयाको घुम्तीकोष पनि परिचालन गर्दै आएको छ । विपन्न परिवारलाई त्यो रकमले थप मद्धत पुगेको छ । कोषको रकमबाट बाख्रा, कुखुरा पालेर उपभोक्ताहरुले अतिरिक्त कमाई गर्दै आएका छन् । उपभोक्ता समुहका अध्यक्षका अनुसार सामुदायिक वनले गाउँको गरिबी हटाउन धेरै ठूलो मद्धत गरेको छ । वनश्रोतको सही परिचालनबाट उपभोक्ताहरुको जीविकामा कति धेरै परिर्वतन आउँछ भन्ने नमुना हो फुर्केटारी सामुदायिक वन ।
२०७७ वैशाखमा पानी उद्योग सञ्चालन भएपछि मुलको पानी जारमा प्रयोग गर्दा सिंचाईमा असर नपरोस् भनेर समूहले अलग्गै बोरिङ्ग समेत गाडेर पानी निकाल्दै उपयोग गर्दै आएको छ । प्रतिसेकेण्ड १३ लिटर पानी आउने चार इन्चको डिप बोरिङ्गबाट निकालिएको पानीले १६६ रोपनी जमिनलाई सिंचाई सुविधा पुगेको छ । यसले दोहोरो फाईदा भएको छ । एकातिर आफूले जोगाएको वनको मुहानको पानी विदेश जाँदैछ र त्यसबाट राम्रो आम्दानी हुनेछ भने अर्कोतिर तरकारी लगायतका अन्य नियमित खेतीपातीमा सिंचाईका लागि पानीको अभाव पनि हुन पाएको छैन् ।
सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले संरक्षणमा पनि उत्तिकै ध्यान दिएकोले यहाँको वन कास्कीकै अब्बल मध्येको एक मानिन्छ । समूहले नेतृत्व विकास, वक्तृत्वकला लगायतका क्षमता विकास र सामुदायिक वन अधिकारका बारेमा तालिमहरु पनि चलाउँदै आएको छ । हेम्जास्थित सुँईखेत खोलामा पुल स्तरोन्नती गर्ने, विद्यालयमा विपन्न विद्यार्थीलाई पोशाक तथा छात्रवृत्ति दिने जस्ता सामाजिक सेवा तथा सहयोगका कामहरुमा लगानीका कार्यहरु भैरहेका अध्यक्ष त्रिपाठीले जानकारी दिनुभयो । वन संरक्षण, व्यवस्थापन, आयआर्जन, उद्यमशिलता, रोजगारी लगायतका काममा नमुना बनेकै कारण फुर्केटारी सामुदायिक वनले गणेशमान सिंह राष्ट्रिय पुरस्कार समेत प्राप्त गर्न सफल भएको छ
सञ्चालनमा आएको फुर्केटारी एक्युफेयर पानी उद्योगको जापानको नागोया विश्वविद्यालयको एक टोलीले अवलोकन पनि गरेको थियो । वन उद्यममा लगानी गरेका उपभोक्ताको आर्थिक हैसियत पनि फेरिएको समूहका सल्लाहकार मित्रलाल त्रिपाठीले बताउनुभयो ।
त्यहाँको मिनरल वाटर उद्योग र उपभोक्ताहरुको प्रगति हेर्न अरु सामुदायिक वनहरु र उद्यम तथा स्थानीय पर्यटकहरु पनि जाने गरेका छन् । उपभोक्ताको आर्थिक सुधारमा काम गरिरहेको फुर्केटारी सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहलाई फेकोफन केन्द्रले पनि सहयोग गर्दै आएको छ । फुर्केटारीको काम र सक्रियता तथा प्रगति अरुका लागि पनि उदाहरणीय छ – सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघकी महासचिव पार्वता गौतमले भन्नुभयो ।
